با فرا رسیدن محرم، در گوشه و کنار ایران مراسم عزاداری سیدالشهدا برگزار می شود. البته اهالی هر نقطه از کشور، به سبک و سیاق متفاوتی برای امام حسین و یارانش سوگواری می کنند که این شیوه آمیخته با فرهنگ و آداب و رسوم آنهاست. در واقع تنوع سنت های عزاداری محرم موجب شده که کشور ما در این ایام به یکی از مقاصد گردشگری مذهبی شیعیان تبدیل شود. اگرچه هموطنان ما در سراسر کشور پس از گذشت هزاران سال هنوز هم یاد شهدای کربلا را گرامی می دارند اما در برخی از شهرها مراسم سوگواری با شور و شکوه بیشتری برگزار می شود.
اهالی نصف جهان هم از دوران صفویه تاکنون هر ساله در دهه اول محرم، شهر را سیاه پوش و بساط عزاداری مفصلی را بر پا می کنند. از همین رو آداب و رسوم محرم در اصفهان، جذابیت بسیاری برای گردشگران داخلی و خارجی دارد. در مجله تیک بان قصد داریم شما را با زیباترین مناسک حسینی در شهر گنبدهای فیروزه ای آشنا کنیم.
مراسم جارو کشی، سلامی به محرم
در شب اول محرم، پیر غلامان امام حسین (ع) که سالها در سوگواری وی ثابت قدم بوده اند، با جارویی در دست و خواندن ذکری خاص وارد تکیه ها می شوند. در این مراسم ابتدا جوانی از میان مومنان با کوزه جلوی تکیه آب می پاشند و پیشکسوتان هیات به صورت نمادین زمین را جارو می زنند. این حرکت به منزله ی آغاز رسمی عزاداری های محرم می باشد. سپس جوانها با برافراشته کردن پرچم های سیاه یا حسین و یا ابوالفضل در فراز تکایا، به محرم سلام می دهند و اهل محل را به مجلس عزا دعوت می کنند.
آیین سقایی به یاد سقای کربلا
از شب اول تا شب نهم محرم عده ای از جوانان با بستن لنگ بر کمر و انداختن مشک آب بر گردن، در کوی و برزن راه می افتند تا یاد حضرت ابوالفضل، سقای یک دست کربلا را در دل مسلمانان زنده نگه دارند. آنها معمولا به رهبری پیر غلام به چهار دسته مختلف تقسیم می شوند و به چهار جهت شهر (شمال، جنوب، شرق، غرب) می روند. شما نیز اگر در این ایام سری به بازار سنتی کاشان و اصفهان بزنید، سقاهای جوان را خواهید دید که برای نذری از بین کسبه اعانه جمع آوری می کنند.
سنج زنی، پرشورترین آداب و رسوم محرم در اصفهان
سینه زنی و به راه افتادن دسته های عزا از جمله سنتهای رایج در محرم است که در اکثر شهرهای کشورمان اجرا می شود. ولی سنج و نقاره زنی رسم منحصر به فردیست که در مناطق مرکزی و جنوبی ایران رواج دارد. بر خلاف باور عامیانه، سنج در این مراسم یک آلت موسیقی نیست، بلکه نوعی چوب است. جوان های دسته عزاداری این چوب را به شکل نمادین و به نشانه حمله به سپاهیان شمر در هوا تکان می دهند. آنها در حین چرخاندن چوبها در هوا، سرودهای محلی می خوانند که محتوای آنها لعن و نفرین به عاملان شهادت امام حسین و دعوت مردم به دادخواهی و قیام علیه آنهاست.
این مراسم برگرفته از قیام داد خواهی یاران امام حسین (ع) در برابر ظلم وستم زمانه می باشد.
تعزیه خوانی، تماشایی ترین آداب و رسوم محرم در اصفهان
تعزیه یا شبیه خوانی نوعی نمایش مذهبی و سنتی شیعی به شمار می رود که شکوفایی آن به دوران قاجاریه باز می گردد. پیش از آن در دوران صفویان و پایتختی اصفهان روضه خوانی در این شهر رواج داشت که این سنت در دوران زندیان با حرکات نمایشی همراه شد. ولی در دوران قاجاریه که مصادف با توسعه ارتباطات با دولتهای بیگانه و افزایش درآمدها همراه بود، به دلیل افزایش در آمد دولت مراسم عزاداری گسترده تر شد.
در این دوره پای زنان هم به مراسم تعزیه باز شد و هنرهای نمایشی ایران به لطف ناصرالدین شاه قاجار در میان مردم کوچه و بازار راه یافتند.
خوانسار اصفهان، مهد تعزیه ایران
از آن دوران تاکنون، در ده شب اول محرم در گوشه و کنار ایران تعزیه برگزار می شود. اما آنچه مراسم تعزیه در اصفهان را از سایر شهرهای ایران متمایز می کند، حضور معروف ترین تعزیه خوانان در این شهر و برپایی این مراسم در اماکن معروف گردشگری نظیر سی و سه پل، خیابان چهار باغ و صحن امامزاده شاه کرم برپا می شود. همچنین در شهر هرند اصفهان هنرمندان صحنه های کربلا را با زیبایی و ظرافت بسیار بازسازی می کنند و شگفتی هر بیننده ای را برمی انگیزند.
البته برای دیدن باشکوه ترین و معروف ترین تعزیه اصفهان باید به سکوی خوانسار (در ۱۶۲ کیلومتری شهر اصفهان) و یا شهرستان نطنز (در ۱۲۰ کیلومتری اصفهان) بروید. علاوه بر آن در خوانسار سرسبز و خوش آب و هوا دیگر خبری از آب و هوای خشک و کویری نیست و شما از اقامت در اقامتگاه های بومگردی و نوش جان نمودن غذاهای نذری سنتی نظیر آبگوشت دو گلوله، آش لعابی و دلمه سیرابی لذت ببرید.
مراسم علم گردانی، قدیمی ترین آداب و رسوم محرم در اصفهان
این مراسم به ظاهر ساده که با برافراشتن بیرقهای سیاه و راه افتادن هیات های عزاداری در کوچه پس کوچه های اصفهان انجام می شود ،حدود ۵ هزار سال قدمت دارد. در مراسم علم گردانی، علم (وسیله ای چوبی با ارتفاع ۵ تا ۶ متر و مزین به تزیینات فلزی و پرطاووس) بر دوش علمدار (قوی ترین جوان عضو هیات) گذاشته می شود تا صحنه حرکت سپاه امام حسین به سوی کربلا در ذهن مردم تداعی شود. اما متاسفانه در حال حاضر قدیمی ترین و نفیس ترین علم های ایرانی که پس از تصرف تبریز و اصفهان در زمان حکومت عثمانی ها توسط شاه سلیم به تاراج برده شد، اکنون در کاخ توپکاپی استانبول نگه داری می گردد.
مراسم تاسوعا در اصفهان
سنت هایی که پیش از این آنها را شرح دادیم، در روزهای اول تا نهم محرم در نصف جهان اجرا می شوند. اما روز تاسوعا در اصفهان حال و هوای دیگری دارد و با برگزاری مناسک سوزناک تری همراه است. آیین های روز تاسوعا در این دیار تاریخی عبارتند از:
برگزاری مجلس عزا در خانه زرگر باشیها: در روز تاسوعا بخش قابل توجهی از عزاداران اصفهانی، در خانه تاریخی زرگر باشیها در مجلس روضه خوانی گرد هم می آیند. زیرا درباره این خانه که متعلق به حاج سید علی محمد زرگر بود داستانهای جالبی دهان به دهان می چرخد. براساس یک روایت معروف، همسر زرگر پس از فوت وی به دلیل نداشتن تمکن مالی برای برگزاری مجلس تاسوعا در کنج خانه شروع به اشک ریختن می کند که ناگهان یک ساربان کلون در را می کوبد.
هنگامی که این بانوی پاکدامن در را باز می کند، یک شتر با بار قند، چای و استکان در مقابل خود می بیند. ساربان بدون هیچ گونه صحبتی بار شتر را به همسر زرگر تحویل می دهد و در تاریکی شب ناپدید می شود. به همین دلیل مردم اصفهان در شب تاسوعا شش دست استکان به مجلس روضه در خانه زرگر باشیها تقدیم می کنند تا حاجت روا شوند. در حال حاضر حدود سه هزار استکان در مطبخ این خانه به چشم می خورند که با توجه به اعتقاد راسخ هموطنان ما به شهدای کربلا این آمار رو به افزایش است.
آیین جغجغه زنی، میراث معنوی ثبت شده در یونسکو: در روز تاسوعا اهالی روستای ابیانه که دیدنی ترین روستای گردشگری استان اصفهان به حساب می آید، آیین جغجغه زنی اجرا می شود. در این آیین عزاداران جغحغه های چوبی در دست می گیرند و همزمان با تکان دادن آنها در کوچه های روستا به راه می افتند.
این مراسم از محله یسمون آغاز و به امامزاده عیسی و یحیی ختم می شود. بنابر آداب و رسوم محرم در اصفهان، عزاداران پس از نوحه خوانی و گوش سپردن به سوی حسینیه روستای اراضی و باغ ملک حرکت می کنند تا ناهار نذری نوش جان نمایند. در این روستا صاحبان مجلس غذاهای نذری مانند آبگوشت و بریانی را بر روی سر خود می گذارند و از عزاداران حسینی پذیرایی می کنند.
مراسم چهل و یک منبر، آیین بازمانده از واقعه کربلا: در این مراسم بعد از اقامه نماز ظهر تاسوعا، کاروانهایی به نام چهل و یک منبر به صورت پا برهنه به سوی امامزاده ها و حسینیه هایی که در آنها حداقل چهل بار مجلس عزای امام حسین برگزار شده، می روند. سپس در آنجا شمعهای سفید و سیاه به یاد شهدای کربلا روشن می کنند و صاحب مجلس با چای و حلوا از عزاداران پذیرایی می کند.
مراسم روز عاشورا در اصفهان
هر چقدر که به روز عاشورا نزدیک تر می شویم، اصفهان و کاشان در حزن و سکوت عمیق تری فرو می روند. نوای طبلها و سنچ ها رو به خاموشی می رود و صدای گریه و مویه در حسینیه ها و مساجد می پیچد. در این روز علاوه بر نذر دادن و برگزاری مجالس عزاداری، آیین های دیگری هم در نصف جهان اجرا می شوند که در ادامه با آنها آشنا خواهید شد.
- گرد همایی قافله های عزاداری در میدان نقش جهان ،باشکوه ترین آداب و رسوم محرم در اصفهان: در روز عاشورا همه هیاتها و کاروانهای عزاداری در میدان نقش جهان گرد هم می آیند و به سینه زنی و عزاداری دسته جمعی می پردازند. سپس این جمعیت بی شمار نماز ظهر عاشورا را در مسجد امام خمینی به صورت جماعت به جای می آورند و حاجات دنیوی و اخروی خود را از سالار شهیدان طلب می کنند.
- کتل کردن کودکان به یاد کوچک ترین شهید کربلا در اصفهان: این سنت در روز عاشورا در شهر نوش آباد اصفهان به نیت افزایش برکت و باران و تشکر از امام حسین (ع) بابت بخشیدن فرزند سالم برگزار می گردد. در واقع مادرانی که در سال گذشته برای داشتن فرزند سالم نذر کرده بودند، در این روز بر تن نو نهالان خود لباس سبز حضرت علی اصغر، کودک شش ماهه امام حسین را می پوشانند و بر روی اسبهای دسته عزاداری می نشانند. به این کار کتل کردن می گویند که پس از گذشت سالها هنوز هم در میان بانوان اصفهانی رواج دارد.
- گل مالی: آیین گل مالی در روز عاشورا در روستاهای اطراف استان اصفهان و توسط اقوام لر برپا می شود. در این آیین مردم در فولاد شهر و نطنز در محلی خاص گرد هم می آیند و ترکیبی از خاک باغچه و گل رس را به سر و صورتشان می مالند اما این مراسم در حال حاضر رو به دلیل ترکیب با باورهای خرافی رو به فراموشیست.
- مراسم نخل گردانی، مشهورترین آداب و رسوم محرم در اصفهان: این آیین ۲ هزار ساله، هر ساله به یاد تشییع مظلومانه پیکر امام حسین (ع) در کربلا، در اصفهان، یزد و کاشان برپا می شود. نخل در واقع نوعی اتاقک چوبی شبیه تابوت است که عزاداران آن را در روز دهم محرم بر روی شانه های خود حمل می کنند. آیین نخل گردانی که شهرت آن در سراسر جهان پیچیده، گردشگران زیادی را در این ایام سوی نصف جهان می کشاند. شما نیز می توانید با خرید بلیط هواپیما تهران اصفهان یا سایر مسیرها از تیک بان، برترین سایت عرضه کننده بلیت سفر در کشور ،از این آیین مذهبی منحصر به فرد دیدن کنید.
- آیین فانوس گردانی: این آیین یکی از سوزناک ترین آداب و رسوم محرم در اصفهان می باشد که توسط مردم شهر کوهپایه انجام می گیرد. در شام غریبان (شب شهادت امام حسین (ع) اهالی این شهر با فانوسهای روشن در کوچه و خیابان حرکت می کنند و روضه می خوانند. مسیر حرکت عزاداران از روستای جبل آغاز و به امامزاده شاه ناصر ختم می گردد. در این امامزاده هم افرادی که حاجتشان روا شده، با شام نذری از عاشقان و خادمان سالار شهدا پذیرایی می کنند.
اکنون که با آداب و رسوم محرم در اصفهان آشنا شده اید، احتمالا به فکر سفر به این مقصد در ایام سوگواری شهدای کربلا افتاده اید. باید به شما بابت این حسن انتخاب تبریک بگوییم. سفر به نصف جهان در این ایام فرصت بازدید از جاذبه های فرهنگی و تاریخی را در کنار یکدیگر خواهید داشت. همواره به یاد داشته باشید که در سفرهای زیارتی، ائمه اطهار میزبان و سفره دار شما خواهند بود. برای سفر به این شهر جذاب، بلیط اصفهان را از سایت تیکبان تهیه کنید.
