هرساله با فرا رسیدن ماه محرم در برخی از کشورهای دنیا مراسم عزاداری سالار شهیدان، امام سوم شیعیان برگزار می شود. عزاداری محرم یکی از مهمترین مراسم آیینی در فرهنگ شیعه است که برای زنده نگاه داشتن یاد و نام امام حسین(ع) و یارانش برپا می شود. شیعیان نه تنها در ایران بلکه در برخی از کشورهای جهان نیز با شور و اشتیاق زیاد در سوگ ثارالله، عزاداری می کنند. در ادامه با این کشورها و نوه برگزاری سوگواری و نوحه سرایی آشنا می شوید.
تاریخچه عزاداری محرم در ایران
دوران آل‌بویه تاریخ برگزاری اولین مراسم رسمی عزاداری در کشور ماست که معزالدوله دیلمی در قرن چهارم هجری، دستور برگزاری آن را صادر کرد. این مراسم در دوره صفویه، به شکل دسته های سینه‌زنی، و تعزیه خوانی گسترش پیدا کرد تا این که در حال حاضر محرم یکی از مهمترین آیین های مذهبی در فرهنگ ایرانی است. عزاداری در شهرهای مختلف طبق مراسمات محلی برپا می شود. به عنوان مثال آیین نخل گردانی یزد، طشت گذاری اردبیل، گل مالی لرستان، بیل زنی خوسف (خراسان جنوبی)، چغچغه زنی خراسان شمالی، کوبیدن سنج و دمام بوشهر از جمله مراسمات خاص ماه محرم است که در طول سالیان متمادی اجرا می شود.
آیین عزاداری محرم در کشورهای اسلامی
روز عاشورا، دهم ماه محرم یکی از مهمترین مناسبت های مذهبی در جهان اسلام است که در این ایام، با اجرای روضه خوانی، سینه زنی، تعزی و نمایش های خیابانی، پخش نذری در بین عزاداران و … یاد مظلومیت امام حسین (ع) و یارانش را گرامی میدارند.
مراسم بر اساس فرهنگ و باورهای دینی مردم هر منطقه متفاوت است که به همین دلیل به بررسی آیین عزاداری در سایر کشورها می پردازیم تا با آن آشنا شوید. این فرهنگ، با حفظ پیام عاشورا، سالیان طولانیست که گرامی داشته شده است. در ادامه مراسم عزاداری را در کشورهای اسلامی معرفی می کنیم.
محرم در عراق، کربلا و راهپیمایی اربعین
کربلا منطقه ای که واقعه روز عاشورا در سال ۶۱ هجری قمری در آن رخ داده است، کانون عزاداری ایام محرم، به‌ویژه اربعین است که میزبان میلیون‌ها زائر از کشورهای مختلف جهان است. آیین پیاده روی اربعین که حرکتی عظیم و خودجوش می باشد که با برپایی موکب ها در مسیر پیاده روی زائرین، با ارائه خدمات رایگان مانند اسکان و غذا برگزار می گردد. این راهپیمایی نمادی از عشق به امام حسین (ع) وحدت شیعیان و بیعت با مکتب حسینی است.
مراسم محرم در لبنان و جنوب بیروت
در مناطق شیعه نشین جنوب لبنان هر سالهدبا فرا رسیدن ماه محرم، دسته های عزاداری با پرچم های سبز و سیاه در خیابان ها عزاداری می کنند. خواندن زیارت عاشورا، سخنرانی های مذهبی و نذری دادن از آیین‌های رایج شیعیان لبنان می باشد.
با این که مسیحیان در طول سالها حاکمیت لبنان را بر عهده داشتند، اما مسلمانان از گذشته‌های دور با تاثیرپذیری از ایران و عراق، عزاداری امام حسین را برگزار کردند. تا جایی که دولت لبنان در سال ۱۹۷۳ میلادی روز عاشورا را، تعطیل رسمی اعلام کرد. جنوب لینان که بخش شیعه نشین این کشور محسوب می شود، مراسم سینه‌زنی و زنجیر زنی در خیابان ها برپا می گردد. مردم در شب های محرم، عزاداری خود را با خواندن زیارت عاشورا آغاز می کنند سپس با پرچم های سبز و سیاه، به عزاداری می‌پردازند.
هند و پاکستان، علم‌گردانی و تعزیه
در کشور هندمسلمانان با ورود به ماه محرم مراسم مختلف عزاداری برای امام سوم شیعیان را اجرا می کنند. در شهرهای کراچی و لکنهو، می توانید شاهد علم‌گردانی، تعزیه‌خوانی، پخش نذری و حرکت های نمادین با پای برهنه باشید که با حضور گسترده مردم همراه است.
غیرمسلمانان نیز با دیدن نوحه سرایی با مسلمانان همراهی می‌کنند و در حسینیه ها به سوگواری می‌پردازند. مسلمانان اهل سنت در هند و پاکستان در عزاداری شرکت می کنند و در شهرهای کراچی، حیدرآباد، کوتری، تخته و میرپورخاص از ایالت سند، روز عاشورا و اربعین حسینی در بین مردم حلیم پخش می کنند. به طور معمول شیعیان تا پایان مراسم از خوردن، نوشیدن و سخن گفتن خودداری می‌کنند و در صورت تخطی از آن توبیخ می شوند.
مردم پاکستان نیز دوازده قرن است که مراسم عاشورایی را برگزار می‌کنند؛ بحتی در زمانی که انگلیس آن را ممنوع اعلام کرد و پلیس پاکستان استفاده از بلندگو را در تکیه ها و حسینیه ها غیرمجاز دانست، اما هیچگاه نتوانست عزاداری را متوقف کند.
با این حال در برخی از مناطق پاکستان و هندوستان با تاسی از مراسم هندوها، عود روشن می کنند و یا حلقه های گل به علم حضرت عباس (ع) می آویزند. در این مناطق قمه زنی رواج دارد که از نظر شیعیان ایرانی ممنوع می باشد.
بحرین، حسینیه ها سیاه پوشند
در کشور بحرین از روز اول محرم، حسینیه ها و مساجد را با پارچه های سیاه رنگی، سیاه پوش می کنند. مراسم روضه خوانی و دسته های عزاداری نیز به برگزاری سوگواری می پردازند.
در این کشور عاشورا حال و هوای خاصی دارد که از ابتدای محرم تمام شهرها را فرا می گیرد. نصب پرچم های سیاه و اجرای مراسمات خاص این دوران می تواند نشان از سرسپردگی شیعیان بحرین برای امام سوم شان باشد.
در حسینیه شیعیان عرب بحرین، واعظان به روضه خوانی می پردازند و از روز هفتم عاشورا به بعد مراسم سینه زنی برگزار می شود. در برخی از مناطق بحرین نیز مراسم تعزیه خوانی اجرا می گردد. در برخی دیگر از مناطق نیز اسب‌های سیاه پوش به صورت ذوالجناح امام در حرکت هستند و پرچم های عاشورایی به اهتزار درمی آیند. در تمام طول ماههای محرم و صفر حسینیه ها (که در بحرین به آن حاتم می گویند) برپا هستند.
محرم در ترکیه، استانبول و قارص
با فرا رسیدن محرم در ترکیه شیعیان جعفری، مراسم عزاداری محرم را با آیین خاصی برگزار می کنند. در مراسم خاصی هزاران نفر از شیعیان در ساعات اولیه صبح دور هم جمع می شوند و زنجیر زنی و سینه زنی را اجرا می کنند.
همچنین نمایش تمثیلی حادثه کربلا نیز شبیه تعزیه خوانی اجرا می شود که در نوع خود بی نظیر است. شیعیان در ترکیه از اول تا دهم محرم لباس سیاه می پوشند و در هیات های عزاداری جوانان روبروی یکدیگر می ایستند و سینه زنی می کنند. در برخی از مناطق ترکیه جوانان کفن پوش می شوند، نوارهای پارچه ای سبز و قرمز رنگی بر پیشانی می بندند و غذایی به نام «افشون» را در بین مردم پخش می کنند. در استانبول نیز، گروه‌هایی از اهل سنت، برای همدردی با شیعیان در مراسم شرکت می کنند.
مراسم عزاداری محرم در اندونزی
ساخت تابوک یا تابوت را مردم مهاجر جنوب هند، به مردم منطقه «پیدی» در اندونزی آموزش دادند. این تابوت چوبی شبیه حرم امام حسین(ع) است که با ورق ها رنگارنگ تزئین می شود. از اوایل محرم تا روز دهم مردم این منطقه تابوت را بر دوش خود حمل می کنند و در کوچه و بازار می گردند و در هنگام غروب خورشید به دریا می اندازند.
مراسم تابوک در پاریمان اندونزی، از نیمه شب بعد از دیده شدن هلال ماه محرم، از نیمه شب، با آوردن خاک تمیز رودخانه توسط افراد سفید پوش آغاز می شود. سپس این خاک را روی هم جمع کرده و رویش را پارچه سفید می کشند که به آن دارگاه می گویند که سمبل نمادین از بارگاه امام حسین علیه السلام است. در روز پنجم محرم، ساقه درخت موز را با ضربه شمشیر تیز قطع می کنند که نمادی از شجاعت و مهارت شمشیر زنی حضرت قاسم (ع) است.
در پایان مراسم تابوت را به نشانه عروج روح امام حسین(ع) و رسیدن به حضور امام علی (ع) در بهشت، در آب فرو می برند. تابوت به تدریج در آب فرو می رود و عزاداران در تاریکی شب در حالی که زیرلب علی بدایا(یا علی به داد برس) و یاحسین گویان، از دریا برمی گردند.
مراسم عزاداری محرم در سایر کشورها
سوگواری محرم علاوه بر کشورهای مسلمان نشین در برخی از کشورها نیز برگزار می شود که در ادامه به دو کشور اشاره می کنیم. این سوگواری با توجه به فرهنگ هر کشور انجام می شود. برخی از کشورهایی که این مراسم را برگزار می کند، عبارتند از:
عزاداری محرم در کانادا
آیین عزاداری محرم در کانادا از روزهای آغازین ماه محرم برگزار می شود. شیعیان در این کشور در گروه های مختلف بر اساس آداب و رسوم مراسم مذهبی در کشور خودشان، به برگزاری مراسم مذهبی در کانادا می پردازند. مهمترین مراسمی که همه شیعیان آنرا به صورت مشترک برپا می کنند، مجالس سخنرانی است که در آن به بررسی مسئله عاشورا و درس های آن می پردازند. انجام نوحه خوانی و سینه زنی هم در حسینیه ها مرسوم است. در وسایل حمل نقل عمومی شهر تورنتو می توانید پوسترهای معرفی امام حسین را ببینید و یا هر ساله در پایان مراسم پرچمی را به یاد امام حسین (ع) در برابر شهرداری تورنتو به اهتزاز در می آید.
مراسم عاشورا در انگلستان
انگلیس یکی از کشورهای اروپایی است که مسلمانان در آنجا حضور فعال دارند. در این کشور مسلمانان در روز عاشورا با راه اندازی دسته های عزاداری و نوحه سرایی و سینه زنی خاطره شهیدان کربلا را زنده نگه می دارند. در سال های اخیر با توجه به گسترش اسلام در انگلستان، مسلمانان می توانند مراسم بسیار باشکوهی در دهه محرم برگزار کنند.
