مراسمات عرفانی و آیینی بخش جدایی ناپذیری از فرهنگ ما هستند. زیرا با توجه به تنوع فرهنگی و قومیتی در کشور ما اهالی هر یک از شهرهای ایران آداب و رسوم و اعتقادات خاصی دارند. مراسم پیر شالیار یکی از معنوی ترین و جذاب ترین رویدادهای فرهنگی هموطنان کرد ماست که هر ساله در منطقه اورامان تخت کردستان برگزار می شود.
این مراسم که ریشه آن به اسطوره ها، اعتقادات و افسانه های محلی بازمی گردد، پذیرای توریستها، خبرنگاران و عکاسان داخلی و خارجی می باشد. به گونه ای که در سالهای اخیر، مراسم پیر شالیار شهرت جهانی پیدا کرده است. به همین بهانه در مجله تیک بان قصد داریم شما را به این رویداد معنوی مهمان کنیم.
تاریخچه مراسم پیر شالیار
اهالی منطقه اورامانات داستان های متفاوتی را درباره ی فلسفه برگزاری این مراسم نقل می کنند. عده ای از آنها بر این باورند که پیر شالیار، فرزند جاماسب یکی از مودبان زردتشتی بوده و مقام معنوی بالایی داشته است.
عده ای دیگر نیز معتقدند که وی از نوادگان امام جعفر صادق محسوب می شود که سید مصطفی عریضی نام داشت. او که در اورامانات به دنیا آمده بود، نزد عبدالقادر گیلانی در مکتب تصوف شاگردی کرد. بنابراین مردم وی را به خاطر جایگاه عرفانی پیر (به معنای عارف بزرگ) شالیار نامیدند.
کرامات پیر شالیار، از شفا تا ازدواج
در آن دوران آوازه معجزات و کرامات پیر شالیار به گوش پادشاه بخارا که دخترش به شدت بیمار بود رسید. بنابراین وی با لشگریانش راهی اورامانات شد. هنگامی که پیر شالیار به بالین دختر آمد، دیو تسخیر کننده ی جسم دختر با نعره ای بلند بدن او را ترک کرد.
پادشاه هم که از این رویداد بسیار شاد بود برای تشکر از این عارف بزرگ دختر خودش را به عقد وی در آورد . در این روز همه ی اهالی آبادی، روستا را آذین بستند و از آن سال به بعد تا کنون هر ساله سالگرد ازدواج پیر شالیار را جشن می گیرند.
مراسم پیر شالیار در چه زمان و مکانی برگزار می شود؟
این رویداد معنوی در منطقه هورامانات (واقع در جنوب شرقی شهر مریوان) که از ۷۶ روستا تشکیل شده، برگزار می گردد. این منطقه به دلیل برخورداری از طبیعت بکر و بافت پلکانی در سال ۱۴۰۰ به عنوان بیست و ششمین اثر ملی ملموس در یونسکو به ثبت رسید. قدمت تاریخی، آداب و رسوم منحصر به فرد و صنایع دستی هورامان (اورامانات) در سالهای اخیر بسیاری از گردشگران را در فصل بهار و تابستان به سوی این مقصد می کشاند.
ولی اگر قصد بازدید از مراسم معنوی و عرفانی پیر شالیار را دارید، باید در هفته اول بهمن با خرید بلیط هواپیما سنندج از تیک بان به این شهر سفر کنید. البته با توجه به سرد و کوهستانی بودن این منطقه در این بازه زمانی حتما باید لباس گرم و تجهیزات مورد نیاز به همراه داشته باشید.
مراحل برگزاری جشن پیر شالیار
این مراسم معنوی از چندین مرحله تشکیل شده و انجام آن چندین روز به طول می انجامد. این مراحل عبارتند از:
خبر: در گذشته های نه چندان دور که تقویم به شکل کنونی وجود نداشت، مردم مناسبت ها و زمان برگزاری مراسم ها را از روی شرایط آب و هوایی و مشاهده طبیعت متوجه می شوند. اگرچه در حال حاضر حتی اهالی دورافتاده ترین روستاهای هورامانات، به تقویم دسترسی دارند ولی هنوز هم جوانترها در چهارمین روز (سه شنبه) از اولین هفته بهمن با چیدن گردو از شاخه درختان و پخش آن در میان اهالی آبادی، زمان فرا رسیدن این جشن را اطلاع رسانی می کنند.
مراسم کوته کوته: در صبح روز چهارشنبه کودکان روستا در کوی و محله ها به راه می افتند و با زدن درب خانه ها از صاحب خانه طلب دعای خیر و خوراکی می کنند. خانم خانه معمولا در کیسه های این کودکان که به زبان کردی کوته نامیده می شوند، بیسکوییت، آجیل و شیرینی می ریزند.
کلاه ورچینی: در این بخش از مراسم پیر شالیار درویشان و عارفان در سپیده دم پنجشنبه اهالی روستا را با خواندن آواز محلی به نام کلاه ورچینی (کلاهت رو بردار)از خواب بیدار می کنند.
ذبح قربانی: ذبح گوسفند یکی از رسوم سنتی ما ایرانیهاست که پس از پایان جشن عروسی آن را جهت دور کردن بلا و چشم زخم از عروس و داماد انجام می دهیم. در صبح روز پنجشنبه نیز این رسم پیش از طلوع آفتاب در منطقه هورامانات برای دور کردن بلایای طبیعی از مزارع و باغها اجرا می شود.
آیین سماع: این آیین مهم ترین عاملیست که توریستها را از سراسر جهان به تماشای مراسم پیر شالیار می کشاند. در این رقص دسته جمعی پیرها و جوان ها دست به دست یکدیگر می دهند و با صدای دف شروع به تکان دادن سر و خواندن آواز الله الله می کنند. سماع در واقع نوعی چرخش و رقص صوفیانه است که موجب ایجاد حالت خلسه در رقصنده می شود.
اگرچه در کتاب شاهنامه فردوسی اشاراتی به این سبک رقص در ایران باستان شده، ولی بنیانگذاران آن بر اساس منابع تاریخی صایب تبریزی و مولانا بودند. در حال حاضر نیز با توجه به ادعاهای کشور ترکیه درباره اصالت مولانا و مکتب او، احیای رقص سماع امری ضروری به نظر می رسد که نیازمند توجه و حمایت نهادهای فرهنگی می باشد.
مراسم شب شعر: در این بخش از آیین معنوی پیر شالیار که پس از رقص سماع برگزار می شود، مردان به مسجد می روند و به سخنان عرفانی درویش روستا درباره پیر شالیار و آداب الهی زندگی کردن گوش می سپارند.
زیارت مزار پیر شالیار: از آنجایی که مقبره این شخصیت عرفانی در روستای اورامان (انتهای جاده آسفالته) قرار دارد، اهالی همه روستاهای این منطقه در صبح جمعه به زیارت مقبره او می روند. در این روز حاجتمندان برای توسل به پیر شالیار و استجابت دعاهایشان شالی بر درخت کنار مقبره می بندند. همچنین شما در حین زیارت این مزار مقدس با افرادی مواجه می شوید که تیشه به همراه آورده اند.
زیرا اهالی این روستا بر این باورند که تخته سنگ سفید نزدیک مزار خاصیت شفا بخش دارند. بنابراین آنها یک تکه از این سنگ را جدا کرده و در لیوان آب بیمار می اندازند تا شفا یابد. با این حال با توجه به قرار گیری سنگ بر سر مسیر رودخانه، تخریب آن با احتمال سیل و ویرانی روستا همراه است. شما نیز به عنوان یک توریست آگاه باید از انجام این کار جلوگیری کنید.
نکات طلایی شرکت در مراسم پیر شالیار
با توجه به استقبال پر شور گردشگران در سالهای اخیر، در ایام برگزاری این رویداد معنوی منطقه توریستی هورامان لبریز از مسافر می شود. به همین دلیل شما برای حضور در این رویداد باید از حدود یک ماه پیش نسبت به رزرو بلیط پرواز و اقامتگاه اقدام نمایید. همچنین رزرو تور مراسم پیر شالیار به شما کمک می کند که آگاهانه تر و به همراه یک تور لیدر با تجربه در این آیین معنوی شرکت کنید.
احترام به آیین و فرهنگ و آداب و رسوم محلی، از ضروری نکاتی است که شما ملزم به پایبندی به آن هستید. در حین اقامت در اقامتگاه های بومگردی و خانه های روستایی هم حتما باید از ایجاد آلودگی صوتی و آسیب به محیط زیست جلوگیری کنید. قطعا با رعایت این نکات اهالی اورامانات به بهترین نحو از شما پذیرایی خواهند کرد و معنوی ترین لحظات عمرتان را در این رویداد تجربه خواهید کرد.
