هر ساله به مناسبت فرا رسیدن نوروز، ایرانی ها مراسم خاصی را از خانه تکانی تا سیزده بدر انجام می دهند. این مراسم از دوران باستان در بین ایرانیان برگزار می شود که هر کدام از آنها معنای خاصی دارد. نوروز به عنوان یکی از مهمترین جشن‌های باستانی ایران، با آداب و رسوم خاصی همراه است که ریشه در فرهنگ و تاریخ کهن این کشور دارد. این جشن که با آغاز فصل بهار و تحول طبیعت همراه است، نماد نو شدن، شادی و امید به آینده است. در ادامه به برخی از مهمترین آداب و رسوم نوروز در ایران اشاره می‌شود. در این مقاله صد داریم تا فلسفه و پیام هر کدام از این آیین ها را توضیح دهیم.
خانه‌تکانی
یکی از مهمترین رسوم نوروز، خانه‌تکانی است. ایرانیان در روزهای منتهی به نوروز خانه‌های خود را تمیز و مرتب می‌کنند تا با محیطی پاکیزه و نو به استقبال سال جدید بروند. این کار نمادی از زدودن کهنگی و آماده‌سازی برای پذیرایی از بهار است. این مراسم یکی دو هفته قبل از عید انجام می گیرد و اثاثیه منزل را جابه جا کرده و آنها را تمیز می کنند. در واقع مردم قبل از رسیدن سال نو، در زندگی خود تحولی ایجاد می کنند تا خانه برای پذیرایی از میهمانان آماده شود.
خرید لباس نو و سبز کردن گندم
از دیگر آداب و رسوم نوروز، سبز کردن گندم و خرید لباس نو است. معمولا افراد خانواده چند روز مانده به سال جدید به بازار و مراکز خرید می روند تا لباس های نو خریداری کنند. همچنین سبز کردن گندم، عدس، تره تیزک، ۲ هفته قبل از عید رسمی است که خانمها برای شگون انجام می دهند. بهتر است ظرف سبزه از جنس مس یا روی باشد.
آتش‌بازی و چهارشنبه‌سوری
چند روز قبل از نوروز، مراسم چهارشنبه‌سوری برگزار می‌شود. در این مراسم، مردم با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن، ناراحتی‌ها و مشکلات سال گذشته را پشت سر می‌گذارند و برای سال جدید آرزو می‌کنند. این مراسم به پاسداشت آیین زرتشتی و به منظور پاکسازی از انرژی های منفی انجام می شود. در این جشن با پریدن از روی آتش، بیماری‌ها را به آتش می‌سپارند تا گرما و انرژی آتش را برای شروع سال جدید دریافت کنند.
چیدن سفره هفت‌سین
سفره هفت‌سین یکی از نمادهای اصلی نوروز است. این سفره معمولاً شامل هفت مورد است که با حرف “س” (سین) آغاز می‌شوند:
- سبزه: نماد زندگی و شادابی
- سمنو: نماد برکت و فراوانی
- سیر: نماد سلامتی و دفع شر
- سنجد: نماد عشق و محبت
- سیب: نماد زیبایی و سلامتی
- سماق: نماد طلوع خورشید و زندگی
- سرکه: نماد صبر و شکیبایی
معمولا این سفره را یک روز قبل از سال تحویل با آداب خاصی چیده می شود. علاوه بر موارد بالا، آیینه، شمع، تخم مرغ رنگ‌شده، ماهی قرمز، قرآن یا کتاب مقدس و سکه نیز بر سر سفره قرار داده می شود. لحظه تحویل سال، که با محاسبات نجومی تعیین می‌شود، یکی از مهمترین لحظات نوروز است. خانواده‌ها دور هم جمع می‌شوند و درر حالی که تمیز و آراسته هستند و لباس نو بر تن دارند، با خواندن دعا و آرزوی سالی خوب و پربرکت، سال جدید را آغاز می‌کنند. بعد از تحویل سال و خواندن دعای « یا مقلب القلوب والابصار یا مدبر اللیل والنهار یا محول الحول و الاحوال حول حالنا الی احسن الحال.» توصیه می شود که خورراکی های سفره ۷ سین بین اعضای خانواده پخش شود و کمی از سرکه در چهارگوشه خانه ریخته شود. به نقل از علامه مجلسی باید در هنگام سال تحویل هفت آیه که با حرف سین شروع می شود تا از تمامی آفات و بلیات حفظ شوید.
نماز عید
شیخ طوسی(ره) فرموده است: نماز ظهر و عصر روز نوروز را که خواندی چهار رکعت نماز با دو سلام (دو رکعت دو رکعت) بخوان. رکعت اول پس از حمد ده بار سوره «قدر» رکعت دوم پس از حمد ده بار سوره «کافرون» رکعت سوم پس از حمد ده بار سوره «توحید» رکعت چهارم پس از حمد ده بار سوره «ناس» و «فلق» (معوذتین). در پایان نماز سجده شکر بجاآور و دعا بخوان تا خداوند گناهان ۵۰ ساله ات را ببخشد.
دید و بازدید (عیددیدنی)
در روزهای نوروز، مردم به دیدار خانواده، دوستان و آشنایان می‌روند. این رسم به‌عنوان “عیددیدنی” شناخته می‌شود و نماد تداوم روابط اجتماعی و خانوادگی است. معمولاً بزرگترها به کوچکترها عیدی (هدیه یا پول) می‌دهند. برای پذیرایی از میهمانان آجیل، میوه، شیرینی، باقلوا و چاب استفاده می شود. شیرینی های عید از نوع مخصوصی می باشد که در هر شهری از ایران متفاوت است.
سفره و شام شب عید
در روزهای نوروز، غذاهای خاصی پخته می‌شود که از جمله آنها می‌توان به سبزی پلو با ماهی در شب عید و رشته پلو در روزهای بعدی اشاره کرد. این غذاها نماد برکت و فراوانی هستند.
معمولاً شام شب عید در ایران یکی از مهمترین وعده‌های غذایی سال است و به‌عنوان بخشی از آداب و رسوم نوروز، اهمیت ویژه‌ای دارد. در بیشتر خانواده‌های ایرانی، سبزی پلو با ماهی به عنوان غذای اصلی شب عید سرو می‌شود. این غذا نماد برکت، سلامتی و تازگی است و به دلیل سادگی و خوشمزگی، مورد علاقه بسیاری از ایرانیان است.
اجزای اصلی شام شب عید:
- سبزی پلو: برنجی که با سبزی‌های معطر مانند گشنیز، جعفری، شوید و تره پخته می‌شود.
- ماهی: معمولاً ماهی قزل‌آلا یا سفید که به صورت سرخ‌شده یا کبابی سرو می‌شود. ماهی نماد زندگی و حرکت است.
- ترشی یا سالاد: همراه با سبزی پلو و ماهی، ترشی یا سالاد نیز سرو می‌شود تا طعم غذا را کامل کند.
فلسفه سبزی پلو با ماهی شب عید چیست؟
سبزی: نماد زندگی، شادابی و رویش دوباره طبیعت در بهار.
ماهی: نماد حرکت، پویایی و زندگی. ماهی همچنین به دلیل ارتباط با آب، نماد برکت و فراوانی است.
سایر غذاهای رایج در شب عید:
در برخی مناطق ایران، غذاهای دیگری نیز ممکن است برای شام شب عید تهیه شود، مانند:
رشته پلو: نماد طول عمر و پیوندهای خانوادگی.
قورمه سبزی: یک خورش سنتی ایرانی که با سبزی‌های معطر و لوبیا پخته می‌شود.
دلمه: برگ مو یا کلم پر شده با برنج و گوشت.
دسر و شیرینی:
پس از شام، معمولاً از شیرینی‌های سنتی نوروز مانند نان برنجی، شیرینی نخودچی، بادام‌شکلاتی یا سوهان عسلی استفاده می‌شود. همچنین میوه‌های تازه مانند سیب، پرتقال و انار نیز بر سر سفره قرار می‌گیرند. شام شب عید در کنار خانواده و با آرزوی سالی پربرکت و شاد برگزار می‌شود و یکی از لحظات به‌یادماندنی نوروز است.
زیارت اهل قبور
یکی دیگر از آداب عید نوروز، رفتن به زیارت اهل قبور در آغازین روزهای سال نو و نیز برگزاری مراسم تحویل سال در کنار قبور شهدا از دیگر آداب دینی نوروز است. تشرف و حضور در اماکن مقدسه و مشاهد مشرفه و برگزاری مراسم تحویل سال نو در آن مکانها نیز از جمله آداب نوروز می باشد.
سیزده‌به‌در یا روز طبیعت؟
سیزده‌به‌در آخرین روز تعطیلات نوروز است. در این روز، مردم به دامن طبیعت می‌روند و روز را در فضای باز می‌گذرانند. این رسم نماد هماهنگی با طبیعت و پایان شاد تعطیلات نوروز است. این مراسم در سیزدهمین روز فروردین ماه، آخرین روز تعطیلات نوروز، برگزار می‌شود. مراسم سیزده‌به‌در ریشه در فرهنگ و باورهای باستانی ایران دارد و با آداب و رسوم خاصی همچون خروج از خانه و رفتن به دامن طبیعت، گره زدن سبزه توسط جوانان، به آب انداختن سبزه، طبخ غذاهای سنتی، انجام بازی و سرگرمی، خوندن شعر و موسیقی، دعا و آرزوی سالی خوب همراه است.
فلسفه سیزده‌به‌در چیست؟
سیزده‌به‌در به‌عنوان روزی برای دوری از نحسی و بدیمنی عدد ۱۳ در نظر گرفته می‌شود. ایرانیان باستان معتقد بودند که با بیرون رفتن از خانه و گذراندن روز در طبیعت، می‌توانند هر گونه بدیمنی را از خود دور کنند. این روز همچنین نماد پایان جشن‌های نوروزی و بازگشت به کار و زندگی عادی است.
سیزده‌به‌در نه تنها یک روز شاد و مفرح است، بلکه فرصتی برای تجدید قوا و شروع سال جدید با انرژی و امید است. این مراسم به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی ایران، همچنان با شور و نشاط در میان مردم برگزار می‌شود. در برخی مناطق ایران، نوروز با موسیقی و رقص‌های محلی همراه است. این مراسم شادی‌بخش و نشاط‌آور هستند و به جشن نوروز رنگ و بوی خاصی می‌دهند.
